Często zdarza się, że konflikty między rodzicami doprowadzają do porwania dziecka przez jednego z nich. Problematyka ta łączy ze sobą zarówno elementy prawa karnego jak i staje się przedmiotem rozważań w oparciu o przepisy prawa rodzinnego. Co zrobić, gdy dziecko zostanie porwane? Jakie są konsekwencje uprowadzenia dziecka?
Pamiętajmy: Dziecko nigdy nie powinno padać ofiarą konfliktów oraz rozgrywek osobistych między rodzicami. Pomijając aspekt prawny- uprowadzenie lub porwanie rodzicielskie jest wydarzeniem traumatycznym dla psychiki młodego człowieka!
Prowadzenie małoletniego
Przepisy prawa karnego stanowią, iż ten, kto brew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności. Dla osoby małoletniej lub nieporadnej, takie doświadczenie wpływa negatywnie na jej stan emocjonalny i jej przyszłe życie, powoduje brak poczucia bezpieczeństwa i może pozostawić trwały ślad w jej psychice. Dla opiekuna takiej osoby, uprowadzenie to naruszenie jego prawa do sprawowania swojej władzy rodzicielskiej>
Uprowadzenie w kontekście prawa rodzinnego i opiekuńczego
Gdy pomiędzy rodzicami dziecka powstają konflikty prowadzące do odebrania małoletniego przez jednego z nich, kwestia samego uprowadzenia zatraca charakter wyłącznie kryminalny i staje się przedmiotem rozważań w oparciu o przepisy prawa rodzinnego. W tym kontekście omówimy sytuacje, w których uprowadzenia dopuszcza się jeden z rodziców dziecka.
Aby mówić o uprowadzeniu dziecka, rodzic zabierający małoletniego spod opieki drugiego rodzica, musi mieć co najmniej ograniczone prawa rodzicielskie, w stopniu niepozwalającym mu na decydowanie o miejscu pobytu dziecka..
Uprowadzenie dziecka przez jednego z rodziców
Uprowadzeniem będzie również zabranie dziecka spod opieki tego z rodziców, który wystąpił z wnioskiem o zabezpieczenie przy nim miejsca pobytu dziecka na czas postępowania rozwodowego lub o separację i któremu w postępowaniu zabezpieczającym sąd przychylił się do tego wniosku.
Istnieje jednak jeszcze jedno zagrożenie, o którym mówi się coraz częściej – jest to tzw. porwanie rodzicielskie, tj. sytuacja, w której rodzice mają równe prawa rodzicielskie bądź mogą na równi decydować o miejscu pobytu dziecka, a dziecko zostaje zabrane przez jednego z rodziców spod opieki i bez zgody drugiego z nich.
Czynniki zwiększające zagrożenie uprowadzeniem lub porwaniem rodzicielskim dziecka
Istnieją określone sytuacje faktyczne, które wpływają na zwiększenie zagrożenia uprowadzeniem lub porwaniem rodzicielskim dziecka. Taką sytuacją jest między innymi rozpad małżeństwa i postępowanie rozwodowe. Zdarza się, że sąd w sytuacji rozwodu czy separacji, przyznaje opiekę rodzicielską tylko jednemu z rodziców. W związku z tym narastające w postępowaniu konflikty stają się często przyczyną do rozgrywek, których ofiarą pada dziecko.
Sposób wykonywania prawa do kontaktów z dzieckiem może również świadczyć o zamiarach rodzica względem dziecka. Jeśli w przeszłości zdarzało mu się to prawo nadużywać, nie stosując się do umówionego planu spotkań, zabierając małoletniego na dłuższe wakacje bez zgody drugiego rodzica może to świadczyć, iż niestosujący się do ustaleń rodzic będzie próbował zatrzymać dziecko przy sobie.
Uprowadzenie dziecka przez rodzica za granicę
Również jeśli rodzice dziecka mają różne pochodzenie lub obywatelstwa ,lub przebywają na emigracji może wzrastać zagrożenie, iż jedno z nich uprowadzi dziecko do swojego ojczystego kraju. Ten czynnik może mieć wpływ nie tylko na sytuację rodziny, która uległa rozpadowi w wyniku rozwodu – również w trwających jeszcze związkach może dochodzić do konfliktów na tle kulturowym, gdy każdy z rodziców zapragnie wychować dziecko zgodnie z kulturą i obyczajami swojego ojczystego kraju.
Głośne historie małżeństw obywateli Polski z obywatelami krajów arabskich, do których porywane były dzieci, stanowią jaskrawy przykład dla wpływu różnic kulturowych na częstotliwość porwań rodzicielskich.
Przede wszystkim jednak nie powinno się bagatelizować bezpośrednich gróźb ze strony rodzica, dotyczących uprowadzenia dziecka.
Jakie kroki powinieneś/powinnaś podjąć, gdy Twoje dziecko zostaje uprowadzone/porwane przez drugiego rodzica?
W sytuacji uprowadzenia dziecka, w pierwszej kolejności należy udać się na najbliższy posterunek policji, w celu zgłoszenia tego faktu. Pomimo iż, jak wspominaliśmy wcześniej, porwanie rodzicielskie nie jest przestępstwem, to zabranie lub przetrzymywanie dziecka przez współmałżonka wiąże się z brakiem informacji o obecnym miejscu jego pobytu, również możesz rozpocząć swoje działania od zgłoszenia się na policję – gdy niemożliwym staje się ustalenie gdzie w danej chwili przebywa Twoje dziecko, jest to już sytuacja o znamionach zaginięcia.
Policjant, przyjmujący zgłoszenie ma obowiązek natychmiast podjąć odpowiednie kroki – nie ma więc żadnego z góry określonego terminu, który musi upłynąć aby wskazane służy podjęły działanie – ich reakcja musi być szybka, adekwatna do powagi sytuacji.
Następnie masz prawo w każdej chwili zgłosić się do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania dziecka lub miejsca jego pobytu, z wnioskiem o odebranie dziecka. I to zarówno w sytuacji uprowadzenia jak i porwania rodzicielskiego. Jeśli przed sądem toczy się Twoje postępowanie rozwodowe, postępowanie dotyczące separacji bądź unieważnienia małżeństwa, wniosek o wydanie dziecka należy zgłosić właśnie do tego sądu. Jeśli nie uda Ci się samodzielnie określić, gdzie konkretnie, wraz z drugim rodzicem, przebywa Twoje dziecko, sąd zleci policji ustalenie miejsca jego pobytu, wydając tzw. nakaz poszukiwań. Efektem Twojego wniosku, w przypadku uznania go przez sąd, jest wydanie postanowienia o odebraniu dziecka rodzicowi, który je uprowadził, a samo postanowienie staje się skuteczne już w momencie jego ogłoszenia. W przedmiotowym postanowieniu sąd zakreśli termin dla drugiego rodzica do oddania dziecka dobrowolnie – po upływie tego terminu sąd zleci przymusowe odebranie małoletniego.
Konsekwencje uprowadzenia/porwania rodzicielskiego dla rodzica
Konsekwencją uprowadzenia dziecka przez rodzica, który miał ograniczoną władzę rodzicielską i nie mógł decydować o miejscu pobytu dziecka, może być zupełne pozbawienie go praw rodzicielskich względem małoletniego, w związku z tak poważnym naruszeniem jego bezpieczeństwa i stworzeniem zagrożenia dla jego zdrowia fizycznego i psychicznego.
Względem rodzica z pełnią praw, który jednak dopuścił się porwania rodzicielskiego, rozważyć należy ograniczenie jego decyzyjności względem istotnych spraw dziecka, w związku z nieposzanowaniem obowiązku wspólnego decydowania w tym zakresie przez obu małżonków.
Wniosek o pozbawienie bądź ograniczenie władzy rodzicielskiej należy złożyć w Wydziale Rodzinnym> W uzasadnieniu wniosku należy wskazać okoliczności, przemawiające za ograniczeniem bądź pozbawieniem władzy rodzica, który dopuścił się uprowadzenia bądź porwania.
Międzynarodowe porwania rodzicielskie
Konwencja Haska
Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r.jest głównym instrumentem prawnym, regulującym kwestię porwań rodzicielskich w przypadku uprowadzenia lub zatrzymania dziecka w innym państwie. Ma chronić przed szkodliwymi dla dziecka skutkami takich działań, a jej głównym celem jest nie rozstrzygnięcie, przy kim dziecko ma mieć miejsce pobytu, ale przywrócenie stanu po przedniego, który został naruszony bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecka
Konwencja ma zastosowanie jedynie do uprowadzeń i zatrzymań międzynarodowych. Jeżeli dziecko zostało uprowadzone bądź zatrzymane w obrębie tego samego kraju, Konwencja Haska nie ma zastosowania.
Ponadto Konwencja znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy bezpośrednio przed zatrzymaniem lub uprowadzeniem dziecko miało miejsce stałego pobytu w jednym z umawiających się państw. Oznacza to, że aby móc stosować Konwencję, niezbędne jest, aby oba państwa – to w którym dziecko miało miejsce pobytu przed zatrzymaniem i uprowadzeniem oraz to, do którego zostało uprowadzone bądź w którym zostało zatrzymane – były sygnatariuszami Konwencji.
Przepisy Konwencji znajdą również wtedy zastosowanie, gdy dziecko zostało na krótki okres bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane do państwa trzeciego (niebędącego sygnatariuszem Konwencji), a następnie zostanie przewiezione do innego państwa będącego stroną Konwencji.
Organami właściwymi, decydującymi o wniosku o wydanie dziecka, są organy tego państwa, w którym dziecko aktualnie przebywa.
Wniosek o wydanie dziecka
Wniosek o wydanie dziecka można złożyć, gdy:
- dziecko nie ukończyło 16 lat,
- dziecko zostało uprowadzone lub zatrzymane w państwie stronie Konwencji,
- dziecko miało miejsce stałego pobytu w państwie stronie Konwencji – w czasie, gdy doszło do jego uprowadzenia,
- wskutek uprowadzenia lub zatrzymania doszło do naruszenia prawa do opieki, a wnioskodawca skutecznie wykonywał to prawo w chwili uprowadzenia lub zatrzymania.
Sprowadzenie dziecka
Uprowadzenie bądź zatrzymanie musi być bezprawne.
W myśl art. 3 konwencji uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli:
- nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz – w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.
Prawem właściwym dla dokonania oceny bezprawności uprowadzenia lub zatrzymania jest prawo tego państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem.
Regulacja taka ma miejsce dlatego, że celem Konwencji jest przyspieszenie postępowania o wydanie dziecka, a dodatkowa kontrola decyzji stwierdzającej bezprawność uprowadzenia bądź zatrzymania prowadziłaby do opóźnień.
Zgodnie z art. 14 Konwencji Haskiej w celu stwierdzenia bezprawności uprowadzenia lub zatrzymania władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego (czyli tego, do którego uprowadzono bądź w którym zatrzymano dziecko) może brać bezpośrednio pod uwagę przepisy ustawodawstwa i orzeczenia sądowe lub administracyjne, formalnie uznane lub nieuznane w państwie miejsca stałego pobytu dziecka.
Termin do złożenia wniosku
Zgodnie z art. 12 Konwencji Haskiej dziecko bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane powinno zostać niezwłocznie wydane, jeżeli od dnia uprowadzenia lub zatrzymania do chwili wpłynięcia wniosku do władzy sądowej lub administracyjnej państwa, w którym znajduje się dziecko upłynął okres krótszy niż rok.
Konwencja Haska a Rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) Nr 1347/200
Rozporządzenie Rady WE Nr 2201/2003 ma charakter nadrzędny względem Konwencji Haskiej i uzupełnia jej przepisy, jednak ma zastosowanie tylko wtedy, gdy zarówno państwo pobytu dziecka bezpośrednio przed jego uprowadzeniem lub zatrzymaniem, jak i państwo, do którego dziecko zostało uprowadzone, jest państwem członkowskim UE.
W przypadku bezprawnego uprowadzenia dziecka lub zatrzymania sądami właściwymi do rozstrzygania o wniosku w sprawie wydania dziecka są sądy państwa, w którym dziecko posiadało pobyt zwykły bezpośrednio przed przemieszczeniem. Sądy państwa członkowskiego, do którego skierowany jest wniosek, są właściwe tylko w wyjątkowych przypadkach.
Postępowanie na podstawie rozporządzenia różni się od postępowania na podstawie Konwencji Haskiej. Mianowicie, sąd musi nakazać powrót dziecka, nawet jeżeli miałoby to stanowić dla dziecka zagrożenie, jeżeli zostanie ustalone, że organy w Państwie Członkowskim pochodzenia zabezpieczą ochronę dziecka po jego powrocie. Po drugie, sąd zapewnia dziecku możliwość bycia wysłuchanym, chyba że uznaje się to za niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości. Ponadto sąd nie może odmówić powrotu dziecka, jeżeli osoba wnioskująca o powrót nie została wysłuchana. Po trzecie, rozporządzenie przewiduje 6 tygodniowy termin na rozpatrzenie wniosku o powrót dziecka. Jeżeli w wyjątkowym przypadku sąd orzeka o odmowie powrotu dziecka na podstawie art. 13 Konwencji Haskiej, rozporządzenie przewiduje odrębną procedurę.
W przypadku porwania lub uprowadzenia dziecka przebywającego w Belgii należy jak najszybciej skontaktować się z:
1.Point de contact fédéral enlèvement international d’enfants
Boulevard de Waterloo 115
1000 Bruxelles
00 32 (0)2 542 67 00 (24h/24, 7J/7)
00 32 (0)2 542 70 06
rapt-parental@just.fgov.be
2. CHILD FOCUS pod nr telefonu 116000
3. Najbliższym komisariatem policji
4. Jednym z polskich Konsulatów na terenie Królestwa Belgii
Źródło: Inforlex-Prawo,
Strona internetowa ITAKA,
Konwencja Haska, Rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) Nr 1347/200
