W listopadzie 2023 roku weszły w Polsce w życie nowe regulacje dotyczące prawa spadkowego. Zapoznanie się z nimi, może być ważne także dla obywateli polskich mieszkających na terytorium Belgii, którzy jednak mogą być skonfrontowani z polskimi przepisami w wyniku śmierci osoby bliskiej na stałe mieszkającej w Polsce. Wówczas postępowanie spadkowe będzie toczyło się na terenie RP nawet jeśli uczestnik postępowania na stałe zamieszkuje poza granicami Polski.
W bardzo szerokim zakresie zostały zmanione zapisy dotyczące prawa do zachowku. Nowelizacja regulacji dotyczących zachowku, obowiązująca od 2023 roku, przyniosła istotne modyfikacje w zakresie wysokości świadczeń, możliwości płacenia w ratach oraz opcji odroczenia terminu wpłaty. Te zmiany mają znaczący wpływ zarówno na osoby pominięte w testamencie, jak i na spadkodawców, którzy odpowiadają za wypłatę zachowku. Jakie konkretnie zmiany zostały wprowadzone?
Ale zacznijmy od ustalenia czym jest zachowek. Zachowek to rekompensata i forma ochrony interesów majątkowych najbliższych członków rodziny, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie. Jeśli osoba została pominięta w testamencie bliskiego krewnego, może domagać się rekompensaty zwanej zachowkiem. Jeżeli zmarły ojciec zapisał cały majątek swojej nowej partnerce, to dzieci zmarłego mają prawo do części masy spadkowej a ten przysługujący im udział będziemy nazywać zachowkiem.
Najważniejsze zmiany dotyczące zachowku:
- Zrzeczenie się zachowku: Od 22 maja 2023 roku osoba uprawniona do zachowku ma możliwość całkowitego lub częściowego zrzeczenia się tego prawa. Zrzeczenie się zachowku może odbyć się poprzez akt notarialny lub pisemny dokument z notarialnie poświadczonym podpisem. Jest to innymi słowy umowa o zrzeczenie się prawa do zachowku, która – wprawdzie już wcześniej trafnie dopuszczona w orzecznictwie SN – od maja 2023 roku jest wprost przewidziana w przepisach prawa spadkowego. – W ramach tej umowy potencjalny uprawniony z góry, przez porozumienie ze spadkodawcą, zrzeka się całości lub części oczekiwanego zachowku.
- Płatność w ratach, odroczenie terminu i obniżenie kwoty: czyli nowelizacja art 997 (1) Kodeksu cywilnego. Od tego samego dnia, osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może wystąpić do sądu z wnioskiem o rozłożenie płatności na raty, odroczenie terminu płatności lub obniżenie kwoty zachowku. Decyzja sądu zależy od okoliczności faktycznych i prawnych danej sprawy. Do tej pory zobowiązany do wypłat zachowku musiał zaciągać kredyt, albo nawet sprzedać odziedziczoną nieruchomość, aby zapłacić kwotę zachowku. Dzięki nowym przepisom zobowiązany będzie mógł otrzymać od sądu zgodę na rozłożone w czasie raty, tak aby spłacić uprawnionego bez konieczność zrobienia tego natychmiast po wydaniu decyzji jak to było do tej pory. UWAGA. Jednakże termin spłaty nie pewien przekraczać 5 lat.
- Rozszerzenie świadczeń ekwiwalentnych wobec zachowku: Od 22 maja 2023 roku, świadczenia ze strony fundacji rodzinnej mogą wpływać na obniżenie wartości zachowku. Fundacja rodzinna może być powołana w testamencie jako spadkobierca lub strona uprawniona do zapisu windykacyjnego. Te zmiany mają na celu zwiększenie elastyczności przepisów dotyczących zachowku i umożliwienie stronom spraw spadkowych zawarcia porozumienia w tej kwestii.
Kto ma prawo do zachowku?
Prawo do zachowku przysługuje najbliższym krewnym zmarłego, takim jak dzieci, wnuki, prawnuki, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Osoby te, które zostały pominięte w testamencie, mają prawo wystąpić o otrzymanie świadczenia pieniężnego zwanej zachowkiem. Wszystkie osoby uprawnione do zachowku wymienione są w art 991 KC i są to: -zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), -małżonek oraz -rodzice zmarłego
Zachowek a dziedziczenie:
Kiedy spadkodawca nie sporządzi testamentu, decyzję o dziedziczeniu podejmuje prawo spadkowe, wskazując hierarchię dziedziczenia ustawowego. Prawo do zachowku występuje, gdy konkretne osoby zostały pominięte w testamencie, a przepisy mają na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny zmarłego.
Ile wynosi zachowek?
Zachowek stanowi połowę wartości spadku, który przypadałby osobie uprawnionej, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. W przypadku osób niezdolnych do pracy i małoletnich, wysokość zachowku może wynieść dwie trzecie wartości udziału spadkowego, jaki przysługiwałby im na mocy dziedziczenia ustawowego. Przykład: Pan Michał zapisał w testamencie cały swój majątek o wartości 400.000 PLN swojej obecnej drugiej małżonce pomijając swojego pełnoletniego syna, z którym nie utrzymywał regularnych kontaktów. Gdyby Pan Michał nie pozostawił testamentu to zarówno syn jak i żona otrzymaliby po połowie spadku czyli każdy po 200.000 PLN. Natomiast w opisanej sytuacji syn Pana Michała, może jedynie dochodzić od spadkobierczyni czyli swojej macochy -połowy udziału, który by mu przypadał z dziedziczenia ustawowego czyli 1/4 wartości spadku-konkretnie w tym przypadku wysokość zachowku odpowiada kwocie 100.000 PLN.
Pomniejszenie majątku przez dokonywanie darowizn za życia.
Prawo do zachowku powstaje także wtedy, gdy jeszcze za życia przyszły spadkodawca przekazuje komuś wszelkie wartościowe nieruchomości i rzeczy w drodze darowizny. Jeżeli w ostatnich latach życia Pan Michał poprzepisywałby wszystko na swoją nową małżonkę, to syn mógłby rozszerzyć roszczenie zachowkowe o elementy, które przekazał zmarły ojciec na rzecz swojej nowej żony w drodze darowizny, a które nie były objęte testamentem. Ma to na celu ochronę praw członków najbliżej rodziny.
