Może zdarzyć się, że osoba, po której dziedziczymy pozostawiła nam w spadku więcej długów niż samych aktywów spadkowych. Wyobraźmy sobie sytuację, w której umiera nasz rodzic pozostawiając nam w spadku np. grunt rolny, będący zadłużony hipotecznie na większą sumę niż sam jest wart. Właśnie z tego powodu główną przyczyną odrzucenia spadku przez spadkobiercę jest chęć uniknięcia obciążenia długami spadkowymi.
Na wstępie należy wskazać, że spadkobierca może dziedziczyć spadek na drodze dziedziczenia ustawowego lub na podstawie testamentu (dziedziczenie testamentowe). Dziedziczenie ustawowe zachodzi, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu, w którym dokonał rozporządzenia na wypadek jego śmierci. Dziedziczenie ustawowe zachodzi również w stosunku do tej części spadku, która nie została przewidziana w ważnym testamencie spadkodawcy.
Tytuł dziedziczenia , czyli czy dziedziczenie jest ustawowe czy testamentowe nie wpływa w żaden sposób na możliwość odrzucenia spadku. Różnica ta bardziej związana jest z datą, od której będzie liczony 6-miesięczny termin na złożenie takiego oświadczenia.
Spadkobierca powołany do spadku ma 6 miesięcy na jego odrzucenie. Termin ten liczony jest od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania, tzn. co do zasady (w przypadku dziedziczenia ustawowego) od dnia, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy, po którym dziedziczy spadek, a w przypadku dalszych krewnych od chwili powzięcia informacji o odrzuceniu spadku przez uprzednio do niego uprawnionych.
Natomiast dla spadkobierców testamentowych ww. termin rozpoczyna swój bieg od dnia powzięcia informacji o istnieniu testamentu, bądź o jego treści.
Jeśli w tym terminie spadkobierca nie złoży oświadczenia o odrzuceniu spadku, następuje automatyczne przyjęcie przez niego spadku z dobrodziejstwem inwentarza, czyli spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy (jeżeli takie są) do wartości odziedziczonych po nim aktywów ze spadku.
Poniżej zaprezentowane zostały przewidziane przez przepisy prawa możliwości odrzucenia spadku:
1. Spadek można odrzucić stawiając się osobiście w Polsce i składając oświadczenie o odrzuceniu spadku przed
a) Sądem
oświadczenie składa się przed właściwym Sądem rejonowym ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu spadkodawcy- sąd spadku. Można to zrobić w formie ustnej na wyznaczonym przez Sąd posiedzeniu po uprzednim dostarczeniu niezbędnych w sprawie dokumentów
– wniosku o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku, opłaconego w sądzie,
– wypisu aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocnego orzeczenia sądowego o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, który stanowi podstawę odebrania oświadczenia przez sąd.
Odpis aktu zgonu ma prawo uzyskać, niezależnie od liczby uprawnionych osób, każdy spadkobierca (ustawowy czy testamentowy) po złożeniu stosownego wniosku o wydanie odpisu aktu zgonu w dowolnym urzędzie stanu cywilnego w Polsce, także za pomocą serwisu Rzeczypospolitej Polskiej, zamieszczonego na stronie:
https://www.gov.pl/web/gov/uzyskaj-odpis-aktu-stanu-cywilnego-urodzenia-malzenstwa-zgonu.
b) Przed notariuszem
Jest także możliwe odrzucenie spadku przed notariuszem poprzez złożenie w formie ustnej oświadczenia o odrzuceniu spadku przed dowolnie wybranym notariuszem w Polsce, z której to czynności sporządza się protokół w formie aktu notarialnego. Spadkobierca powinien dodatkowo przedłożyć notariuszowi wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, który stanowi podstawę odebrania oświadczenia przez notariusza. Notariusz przesyła niezwłocznie oświadczenie wraz załącznikami do sądu spadku. I w tym przypadku należy pamiętać, że oświadczenie o odrzuceniu spadku wywołuje skutek prawny dopiero z chwilą złożenia go w sądzie spadku. Trzeba zatem uważać, aby dokonać czynności przed notariuszem nie w ostatniej chwili, gdy upływa 6 miesięcy od daty powzięcia informacji o testamencie na mocy którego stał się spadkobiercą
c) Poprzez podpis notarialnie poświadczony
Spadkobierca powołany do spadku może samodzielnie sporządzić na piśmie oświadczenie o odrzuceniu spadku. Oświadczenie powinno zawierać:
- imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
- tytuł powołania do spadku (np. dziedziczenie ustawowe, z testamentu);
- treść złożonego oświadczenia.
Podpis spadkobiercy pod treścią oświadczenia o odrzuceniu spadku powinien zostać następnie poświadczony przez notariusza. Tak poświadczony dokument spadkobierca składa następnie do sądu rejonowego (sądu spadku) wraz z opłaconym wnioskiem o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku
Do oświadczenia należy dołączyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu.
d) Przed Sądem w czasie toczącego się postępowania.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być również złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Takie postępowanie może zainicjować sam spadkobierca poprzez złożenie do sądu spadku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Spadkobierca chcący odrzucić spadek powinien dodatkowo we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku zamieścić w nim informację o woli złożenia oświadczenia o odrzuceniu tego spadku, które to oświadczenie zostanie złożone bezpośrednio przed sądem w toku tego postępowania.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku nie musi być zainicjowane przez potencjalnych spadkobiorców ale może być też prowadzone na wniosek np. wierzyciela. Jeżeli grunty obciążone były hipoteką to sam wierzyciel może zwrócić się do sądu spadku, ponieważ zakończenie postępowania jest niezbędne z punktu widzenie prowadzenie ewentualnej egzekucji.
2) Spadek z Polski można również odrzucić dokonując tej czynności w Belgii.
a) Przed konsulem RP na terenie Królestwa Belgii:
Spadkobierca chcący w sposób ważny i skuteczny odrzucić spadek z Polski powinien samodzielnie sporządzić oświadczenie na piśmie oraz udać się do polskiej placówki dyplomatycznej w kraju pobytu w celu poświadczenia przez konsula własnoręczności podpisu złożonego przez spadkobiercę na oświadczeniu odrzucającym spadek. Opłata z tytułu poświadczenia własnoręczności podpisu wynosi 30 Euro. Dla skuteczności odrzucenia spadku niezbędne jest przesłanie przez spadkobiercę do sądu konsularnie poświadczonego oświadczenia wraz z opłaconym wnioskiem o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Spadkobierca powinien dodatkowo załączyć sądowi wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, który stanowi podstawę odebrania oświadczenia przez sąd. Oświadczenie o odrzuceniu spadku wywołuje skutek prawny dopiero z chwilą doręczenia go sądowi spadku.
b) Przed belgijskim notariuszem.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku (czy o jego przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza) złożone przed zagranicznym notariuszem i zaopatrzone w klauzulę apostille lub zalegalizowane będzie wywierało skutki prawne w Polsce, o ile to oświadczenie w swojej treści jest zgodne z polskimi przepisami.
Warto zwrócić uwagę na uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2006 r., sygn. akt. I CSK 228/2006 (LexPolonica nr 1322890):„(…) Pewne wątpliwości może natomiast rodzić kwestia, w jakiej formie ma zostać złożone oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem. Kodeks cywilny w art. 1018 § 3 zdanie pierwsze nie określa bliżej tego sposobu złożenia oświadczenia przez spadkobiercę, niezbędne jest zatem sięgnięcie do przepisów Prawa o notariacie.
Z wyliczenia zawartego w art. 79 w zw. z art. 92 Prawa o notariacie wynika, że oświadczenie woli przed notariuszem może zostać złożone jedynie ustnie (por. zwłaszcza art. 92 § 1 pkt 5 Pr.not.). W obowiązującym stanie prawnym nie sposób przyjąć, że oświadczenie woli składane przed notariuszem może przybrać inną formę niż forma aktu notarialnego. Trafnie wskazał sąd odwoławczy, że złożenie oświadczenia »przed notariuszem« oznacza złożenie oświadczenia woli w jego obecności, nie może zaś budzić wątpliwości, iż oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli spadkobiercy.
(…) Oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem (art. 1018 § 1 zdanie pierwsze K.c.) oznacza konieczność złożenia takiego oświadczenia w formie aktu notarialnego (art. 79 Pr.not.). Konsekwentnie należy przyjąć, że możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym dotyczy jedynie złożenia takiego oświadczenia przed sądem (…)”.
Biorąc pod uwagę obowiązujące przepisy, oświadczenie o odrzuceniu spadku (czy o jego przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza) złożone przed zagranicznym notariuszem z zachowaniem formy właściwej dla tego oświadczenia w myśl przepisów miejsca jego złożenia i zaopatrzone w klauzulę apostille (jeżeli zostało złożone w państwie stronie Konwencji) lub zalegalizowane (jeżeli zostało złożone w państwie, które nie jest stroną Konwencji) będzie wywierało skutki prawne w (…), o ile to oświadczenie w swojej treści jest zgodne z polskimi przepisami. Innymi słowy, oświadczenie winno odpowiadać formie przewidzianej dla miejsca jego złożenia oraz zawierać treść przewidzianą przez prawo właściwe dla spadkodawcy a zatem prawo (…).
Przypominam, że wszelkie akty notarialne w Belgii wystawiane są w formie elektronicznej chyba, że strona zwróci się o wersję papierową. Natomiast apostille są wystawiane jedynie w wersji elektronicznej. To samo dotyczy tłumaczeń przysięgłych. Od 1 grudnia 2022 wszystkie tłumaczenie przysięgłe na terenie Belgii są opatrywane podpisem elektronicznym. Nie ma na nich pieczęci tak jak było przed reformą.
c) Poprzez pełnomocnictwo udzielone osobie przebywającej w Polsce
Spadkobierca, który chce odrzucić spadek może udzielić pełnomocnictwa na piśmie wraz z notarialnym poświadczeniem podpisu dokonanym przez notariusza belgijskiego.Czynności związane z odrzuceniem spadku będą już dokonywane przez pełnomocnika według wybranego przez niego sposobu, przedstawionego powyżej-czyli przed sądem spadku, przed polskim notariuszem. Spadkobierca powinien dostarczyć pełnomocnikowi oryginał pełnomocnictwa oraz wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, który będzie niezbędny do dokonania czynności odrzucenia spadku.
Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani odrzuceniem spadku przed belgijskim notariuszem lub przez pełnomocnictwo uprzejmie prosimy o skierowanie maila z zapytaniem na adres maila : info@tramolina.be
