DZIEDZICZENIE TRANSGRANICZNE W EUROPIE
Anna i Tomasz oboje obywatelstwa polskiego kupili dom w Hiszpanii, aby cieszyć się emeryturą w słońcu. Regularnie odwiedzają swoje dzieci i wnuki w Belgii, gdzie mieszkali przez ostatnie 20 lat. Kilka lat później Anna umiera.
Jak będzie wyglądać postępowanie spadkowe?
Podstawowa zasada:
- Cały majątek podlega prawu kraju, w którym zmarły miał miejsce stałego pobytu w chwili śmierci.
- Można wybrać prawo właściwe dla dziedziczenia, dokonując takiego wyboru w testamencie.
Uwaga: Tylko jedno prawo będzie miało zastosowanie do całego spadku bez wzgledu na to, gdzie znajduje się np dom.
Postępowanie spadkowe w opisanym przez Ciebie przypadku (para Polaków mieszkająca wcześniej długo w Belgii, następnie emerytura w Hiszpanii, nieruchomość w Hiszpanii, spadkobiercy w Belgii) będzie regulowane przepisami unijnymi, które określają jurysdykcję oraz prawo właściwe dla dziedziczenia.
1. Jakie przepisy mają zastosowanie?
Ponieważ sytuacja dotyczy trzech krajów UE (Polska, Belgia, Hiszpania), zastosowanie znajduje:
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012, potocznie nazywane rozporządzeniem spadkowym UE.
Zgodnie z tym rozporządzeniem zastosowanie do całego spadku (niezależnie od lokalizacji majątku spadkowego) ma prawo jednego państwa – tego, w którym zmarły miał zwykły pobyt w chwili śmierci.
2. Jak ustalić „zwykły pobyt” (habitual residence)?
Zwykły pobyt to miejsce, z którym osoba była najbardziej związana, mając na uwadze m.in.:
- czas przebywania w danym miejscu,
- związki rodzinne i społeczne,
- miejsce zamieszkania rodziny, dzieci, wnuków,
- intencje co do pozostania w danym miejscu na stałe,
- miejsce, w którym znajduje się większość majątku osoby zmarłej.
W przypadku Anny i Tomasza sprawa jest złożona:
- Kupili dom w Hiszpanii i zamieszkali tam, aby cieszyć się emeryturą.
- Jednak mają silne więzy rodzinne z Belgią, gdzie mieszkają ich dzieci i wnuki oraz gdzie spędzili ostatnie 20 lat życia.
W praktyce sąd (lub organ prowadzący postępowanie) oceni, gdzie Anna rzeczywiście miała swoje centrum interesów życiowych w chwili śmierci. Jeśli przez ostatnie lata większość czasu spędzała w Hiszpanii, to prawdopodobnie sąd uzna właśnie Hiszpanię za miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci.
3. Który kraj będzie właściwy do prowadzenia postępowania?
Według rozporządzenia UE, sąd właściwy do rozpoznania sprawy spadkowej to sąd państwa członkowskiego, gdzie zmarły miał zwykły pobyt.
Zatem jeśli sąd uzna, że Anna miała zwykły pobyt w Hiszpanii, to sądy hiszpańskie będą właściwe do prowadzenia postępowania.
4. Jakie prawo zostanie zastosowane do spadku?
Co do zasady zastosowanie będzie miało prawo państwa, w którym zmarła miała zwykły pobyt.
Jednak Anna, jako obywatelka Polski mieszkająca za granicą, mogła wcześniej dokonać wyboru prawa właściwego (np. testamentowo). Jeśli tego nie zrobiła, zastosowanie będzie mieć prawo państwa zwykłego pobytu, czyli prawo hiszpańskie.
- Ważne: jeśli Anna przed śmiercią sporządziła testament, w którym dokonała wyboru prawa polskiego, wtedy spadkobranie odbędzie się według prawa polskiego, nawet jeśli sprawa prowadzona jest przez sąd w Hiszpanii.
- Jeżeli Anna nie sporządziła testamentu z wyborem prawa, prawo hiszpańskie będzie regulowało sposób dziedziczenia po niej, także wobec nieruchomości znajdującej się w Hiszpanii.
5. Nieruchomość w Hiszpanii
Niezależnie od prawa właściwego, postępowanie dotyczące wpisów do ksiąg wieczystych oraz formalności związanych z nieruchomością zawsze musi spełniać przepisy kraju, w którym nieruchomość się znajduje (czyli Hiszpanii).
Oznacza to, że nawet jeśli stosowane byłoby prawo polskie (gdyby Anna je wybrała), procedury administracyjne dotyczące nieruchomości muszą być prowadzone zgodnie z lokalnym prawem hiszpańskim.
6. Rola Belgii
Belgia prawdopodobnie nie będzie prowadzić głównego postępowania spadkowego, chyba że z jakiegoś powodu sąd uznałby Belgię za kraj zwykłego pobytu zmarłej (co mogłoby mieć miejsce, gdyby np. Anna większość czasu przebywała z rodziną w Belgii, a do Hiszpanii wyjeżdżała jedynie okresowo).
Jednak niezależnie od głównego postępowania prowadzonego w Hiszpanii, spadkobiercy mieszkający w Belgii będą mogli uzyskać tzw. Europejskie Poświadczenie Spadkowe (EPS). Jest to dokument wydawany w kraju prowadzącym główne postępowanie spadkowe (tu: Hiszpania), który umożliwia załatwienie formalności spadkowych (np. dostęp do kont bankowych, nieruchomości) we wszystkich krajach UE, w tym w Belgii.
Europejskie państwa mogą połączyć swoje krajowe rejestry testamentów za pośrednictwem Europejskiej Sieci Rejestrów Testamentów (RERT – Réseau Européen des Registres Testamentaires).
- Treść testamentu pozostaje poufna!
- Narzędzie pozwala jedynie na ustalenie, czy testament istnieje.
- Znika ryzyko, że testament zostanie odnaleziony zbyt późno.
- Odpowiedź uzyskuje się w ciągu 24 godzin (maksymalnie do 10 dni).
W przypadku śmierci, gdy spadek obejmuje majątek (ruchomy i nieruchomy) w kilku krajach europejskich:
- Podstawowa zasada mówi, że całość majątku podlega prawu kraju stałego pobytu zmarłego w chwili jego śmierci.
- Testator może wybrać w testamencie prawo kraju swojej narodowości.
Jak wygląda sprawdzanie testamentu za pomocą RERT?
- Notariusze, prawnicy, a w niektórych przypadkach zainteresowani obywatele łączą się z krajowym rejestrem testamentów.
- Wprowadzają wymagane informacje dotyczące zmarłego.
- Określają rejestry zagraniczne istotne dla danego przypadku spadkowego.
- Rejestr udziela informacji, czy testament istnieje oraz wskazuje notariusza przechowującego dokument.
- Proces trwa zwykle mniej niż 24 godziny, maksymalnie do 10 dni.
Jak udowodnić, że jestem spadkobiercą?
Europejskie Poświadczenie Spadkowe (CSE) umożliwia spadkobiercom łatwe potwierdzenie ich praw do majątku zmarłego oraz odblokowanie kont bankowych.
Podsumowanie w praktyce:
- Prawdopodobnie Hiszpania będzie miejscem prowadzenia postępowania spadkowego.
- Prawo właściwe (hiszpańskie lub ewentualnie polskie, jeśli Anna wybrała je testamentem) będzie regulowało zasady dziedziczenia.
- Europejskie Poświadczenie Spadkowe pozwoli dzieciom w Belgii na realizację ich praw spadkowych na całym terytorium Unii Europejskiej.
Aby uniknąć komplikacji w tego typu sytuacjach, osoby przebywające za granicą często decydują się na sporządzenie testamentu oraz świadomy wybór prawa, które ma regulować ich spadkobranie.
Jak sprawdzić, czy istnieje testament?
Masz pytania?
Napisz na adres info@trampolina.be lub wypełnij formularz, aby umówić się na konsultację.
Pamiętaj: W razie wątpliwości nie zwlekaj, ponieważ w każdym kraju obowiązują różne terminy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Po upływie tego terminu nie będzie już możliwości odrzucenia spadku, nawet gdyby okazał się on deficytowy i jego przyjęcie byłoby dla Ciebie niekorzystne.
